بدون هیچ‌گونه آموزش نویسندگی، صرفا با علاقه‌ی شخصی به نوشتن، در رادیو به عنوان نویسنده مشغول به کار شدم. آن روزها در مورد قواعد و دستور زبان‌فارسی و اصول نگارش همان‌هایی را می‌دانستم که همه‌ی فارغ‌التحصیلان دیپلم علوم‌انسانی می‌دانند. تنها چند بار از همکاران باتجربه شنیدم که قبل از ارسال متن باید نوشته را با صدای بلند برای خودم بخوانم. بعدها همین ناآگاهی‌ام اسبابی شد در دست همکاران زیرآب‌زن و تلاششان را کردند تا از همین نقطه ضربه ای محکم به کارم بزنند و با وجودیکه پی به مشکل بردم و به دنبال ویرایش رفتم اما به دلایلی دیگر همکاری با رادیو ممکن نبود. در هرحال تکاپوی عزیزان موجب شد بدانم نمی‌توانم بدون بازنویسی و ویرایش بنویسم.
ویرایش چیست؟
ویرایش در فرهنگ فارسی معین به معنای زیاد یا کم کردن مطلب، تصحیح و تنقیح متن‌هایی که جهت چاپ و نشر آماده می‌کنند، است. منظور از آماده کردن نوشته، زدودن خطاهای واژگانی و قلم‌گرفتن ایرادات دستوری و نارسایی‌های کلامیست.
هدف از ویرایش
در کلاس مقاله‌نویسی و پس از انتشار یادداشت‌های روزانه، تذکر «شلخته در ویرایش» پای یادداشت بعضی دوستان نگرانم کرد. شاید همین ترس در جانم کافی بود که با دقت ویرایش کنم مبادا برچسب شلختگی نصیبم شود. برای همه‌ی نویسنده‌ها همواره نوشتن افکار و ذهنیاتشان در اولویت همه چیز است؛ مبادا نکته‌ای به دست فراموشی سپرده شود. نویسنده با سمت راست هنرمند مغزش کاغذ را لبریز از هر آنچه برای نوشتن نیاز دارد می‌کند. آن هم با تمام خطاها و غلط‌های املایی و اشکالات زبانی. پس از پایان کار نوبت به نیمکره‌ی چپ و ویرایش سختگیرانه‌ی متن می‌رسد تا با ساده و روان کردن، نوشته را قابل درک و پذیرفتنی‌تر کند. در واقع با ویرایشِ ساختار نوشته به گونه‌ای مخاطب‌پسند به آراستن و پیراستن می‌پردازد. درست مانند کشاورزی که پس از کاشت، با سم‌پاشی دست به وجین کردن می‌زند تا محصول نهایی با کیفیت مطلوب سود بیشتری عایدش کند.
چرا ویرایش مهم است؟
«هنریت کلاسر» در کتاب «با هر دو طرف مغزت بنویس»، فصل ۸، می‌نویسد: هدف تمام نوشته‌ها به گفته‌ی هوراس «مطبوع و مفید بودن» است. او در ادامه می‌نویسد: وقتی ویرایش می‌کنید، این قاعده را در ذهن داشته باشید. اصل قضیه‌ی تمام نوشته‌ها، چه اطلاعات بفروشد چه ایده، پاسخ به این پرسش است: آیا به طرز مطبوعی دیگران را ترغیب می‌کند؟ آیا آموزش می‌دهد و سرگرم می‌کند؟
در واقع ویرایش با ایجاد یکپارچگی در زبان نوشتار و تصحیح غلط‌های املایی به دنبال شخصیت‌‌بخشی به نوشتار است؛ تا نشان دهد که برای مخاطب ارزش و احترام ویژه قائل است. با کمک ویرایش از انباشتگی اطلاعات در نوشته جلوگیری می‌شود؛ همین یعنی ساده و روان بودن نوشتار برای خواننده.
از طرفی همواره ویرایش موجب روشن شدن ایده‌ها می‌شود. همین بازی خلاقانه به اندیشیدن دوباره می‌انجامد و درون‌مایه‌ی نوشتار را پیرامون موضوع نگه می‌دارد.
با اعمال اعراب‌گذاری خوانش متن برای مخاطب آسان‌تر می‌شود. ذکر معادل لاتین کلمات نیاز به جستجوی خارج از نوشته را کاهش می‌دهد و همراهی تمام و کمال مخاطب با نوشتار را در پی دارد. اعمال قواعد دستوری و نقل‌قول‌ها و پیاده‌نویسی منبع و مآخذ موجب حرفه‌ای‌تر شدن متن شده و کمک می‌کند که متن برای مخاطب خوانا و قابل فهم باشد.
همچنین کوتاه شدن جملات طولانی، حذف نظیرها و خط زدن افعال مجهول، سبب شیوایی نوشتار است.
اصلاح فاصله‌گذاری‌ها، ترسیم صحیح جداول و نشانه‌گذاری‌ها گام بعدی در ویرایش متن است.
قرار دادن علائم نقل‌قول، کاما، نقطه‌کاما، نشانه‌ی پرسش، علامت تعجب، نشانه‌ی فاصله، تعلیق و جداسازی از دیگر ضروریات نویسندگیست تا مشخص کند که خواننده چطور باید متن را بخواند.
رعایت اصول پیوسته یا جدانویسی نیز در ویرایش باید مد‌نظر قرار گیرد.
حذف حروف ربط موجب شکل‌گیری ساختار مناسب متن می‌شود.
بازی ویرایش
از لحظه‌ای که با ویرایش متن مانوس شده‌ام، نوشتن جذاب‌تر و متفاوت شده. چرا؟ چون هربار بالا و پایین شدن جملات، بازخوانی متن برای بار چندم، باعث سرگرمی خوشایندی می‌شود که دلم نمی‌خواهد هرگز پایان یابد. معادل‌یابی واژه‌ها از دیگر لذات این روزهای زندگی من است. گاه به عمد در هنگام تندنویسی یک واژه را چند بار تکرار می‌کنم و سپس در هنگام ویرایش با انتخاب بهترین واژه به خودم پاداش میدهم. اینگونه ویرایش کاری شیرین و جذاب است که همواره انتظارش را می‌کشم و گاه به عشق ویرایش نوشتار را طولانی می‌کنم تا فرصت بیشتری برای بازی‌ویرایش داشته باشم. به نظرم نوشتن با ویرایش خواستنی‌تر است.
ویرایش محتوایی
ویرایش همیشه به کاهش یا افزایش واژگان و علائم دستوری خلاصه نمی‌شود. گاه این محتوای نوشتار است که نیاز به دقت و مطالعه‌ی بیشتر دارد. در ویرایش محتوایی پژوهش، مطالعه و پرسش برای آشنایی کامل با مطلب یاریگر ما خواهند بود. سپس باید هدف و منظورمان از نوشتار را مشخص کنیم. حالا نیاز به یافتن زبان شخصی و کلمات مورد پسند خودمان داریم. بعد با استفاده از زبان مناسب و حذف اشتباهات و استفاده از اصطلاحات مناسب می‌توان محتوای نوشتار را اصلاح کرد.
خصوصیات ویراستار
ویراستار یا ویرایشگر با مطالعه‌ی فراوان می‌تواند بدون قضاوت شخصی متن را ویرایش کند. داشتن حوصله و نظم و دقت بالا به او در انجام ویرایش کمک می‌کند. برای ویرایش باید با قواعد دستور زبان فارسی آشنا بود و ذوق هنری و ادبی بالایی داشت. هرچند حفظ امانت نوشتار بر ویراستار بایسته است و نباید میل و سلیقه‌ی خود را در ویرایش تمام نوشته‌ها به کار بندد. بلکه توجه به سبک نگارش نویسنده در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. ویراستار باید خلاقیت خود را مهار کند و در صورت نیاز، خود نوشته‌ای جداگانه در آن باب بنویسد.
پخت‌و‌پز متن
«چارلز بروکز» می‌گوید: «نوشتن، مثل پختن غذا به صورت آرام است». روند نوشتن همیشه همین بوده، کمی از هر کجا پاراگرافی خام به نوشته اضافه می‌کنیم، سپس باید نوشته را کنار بگذاریم تا جا بیفتد. گاه تا چند روز نباید سراغی از نوشته گرفت. اینگونه فرصت تفکر هم فراهم می‌شود. برای خود من اینگونه است که وقتی پس از مدت زمانی به نوشته برمی‌گردم، متوجه می‌شوم آنقدرها هم اوضاع بد نیست و اتفاقا از کلیت کار رضایت دارم. پس با زیر‌ورو کردن و هم زدن پاراگراف‌هایی که پخته شده‌اند و افزودن نمک و ادویه به نتیجه‌ی دلخواه می‌رسم و در نهایت به قول هنریت کلاسر «می‌توانم چربی اضافه را بگیرم» و دکمه‌ی انتشار را بفشارم.
آخرین دیدگاه‌ها